Professor Vaclav Smil pleit voor voorzichtigheid bij de meer hyperbolische beweringen die worden gedaan over nieuwe, opvallende technologieën, zoals AI en afslankmiddelen. 

Aan het begin van de 21e eeuw draait alles rond innovatie. Google Ngram toont dat de term 'innovatie' bijna 2,5 keer vaker gebruikt wordt dan 20 jaar geleden. Als je zoekt in het Web of Science, een database met bijna 10.000 tijdschriften, krijg je nu meer resultaten voor 'innovatie' dan voor 'economie'. Innovatie is een nieuwe mantra geworden, meer dan alleen een universele belofte van voortdurende vooruitgang, maar steeds vaker een terloops toegekend label voor allerlei ingrijpende, door AI aangedreven planetaire transformaties. Ik pleit voor diepgaande scepsis of op zijn minst grote voorzichtigheid.

In de geneeskunde omvatten recente beloftes niet alleen baanbrekende vooruitgang in de herhaaldelijk aangekondigde en hernieuwde strijd tegen kanker en in het vertragen en verslaan van leeftijdsgebonden cognitieve achteruitgang, maar ook in de komst van geïndividualiseerde medische zorg op basis van een diepgaand inzicht in iemands genetische samenstelling. Hoewel er welkome en belangrijke behandelingsresultaten zijn geboekt, zoals de snelle inzet van nieuwe mRNA-vaccins om de Covid-19-pandemie onder controle te krijgen en de stijgende overlevingskansen bij hoofd- en halskanker, hebben we geen ingrijpende, grootse vooruitgang gezien. We moeten ook rekening houden met enige opmerkelijke achteruitgang in de algemene gezondheidsresultaten, waaronder de gemiddelde levensverwachting en de beschikbaarheid van basisgezondheidszorg.

In 2023 was de levensverwachting in de VS gedaald tot het laagste niveau in twintig jaar. In sommige welvarende landen, waaronder Canada, Australië en Noorwegen, moeten patiënten (van wie velen pijn lijden) langer wachten op veelvoorkomende operaties zoals heup- en knievervangingen. De vergrijzende bevolking in Europa kampt met een tekort van 1,8 miljoen zorgverleners. En geen enkel land met een vergrijzende bevolking, met China momenteel bovenaan de lijst in absolute termen, is voorbereid op de stijgende vraag naar fysieke en mentale zorg die in de nabije toekomst zal ontstaan. Geen van deze uitdagingen zal worden opgelost door massaal gebruik van geneesmiddelen tegen obesitas.

Wat de toestand van het wereldwijde milieu betreft horen we vaak dat hightechontwikkelingen – van offshore windmolenparken tot goedkope groene waterstof, en van warmtepompen met een hoog rendement tot de elektrificatie van alles – het wereldwijde energieverbruik tegen 2050 koolstofneutraal zullen maken. Sinds het Kyoto-protocol in 1997 de eerste doelstellingen voor de vermindering van de wereldwijde CO2 -uitstoot vastlegde, is de uitstoot echter met 61 procent gestegen. In 2023 bereikte de uitstoot opnieuw een recordniveau (zie Afb. 1). De kans dat deze trend plotseling wordt omgebogen, is uiterst klein. Om in 2050 klimaatneutraal te zijn, zou de uitstoot met gemiddeld ongeveer 1,5 gigaton (Gt) CO2 per jaar moeten dalen, wat overeenkomt met de gezamenlijke uitstoot van Duitsland, Frankrijk, Italië en Polen in 2023.

Innovatie is een nieuwe mantra geworden, meer dan alleen een universele belofte van voortdurende vooruitgang. - Vaclav Smil

Bovendien staan de beschikbare technische oplossingen voor twee enorme uitdagingen: grootschalige productie en betaalbare kosten. De wereld zal dit jaar ongeveer 0,4 megaton (Mt) groene waterstof produceren, in vergelijking met ongeveer 95 Mt zwarte waterstof uit koolwaterstoffen. Alleen al om de wereldwijde productie van primair staal en synthetische ammoniak in 2050 koolstofarm te maken, zou bijna 150 Mt groene waterstof nodig zijn. Om deze hoeveelheid te produceren door middel van waterelektrolyse zou de productie in 2024 bijna 400 keer zo groot moeten worden. Bovendien zou er nog meer groene waterstof nodig zijn voor andere moeilijk te elektrificeren toepassingen voor decarbonisatie, met name in de industriële productie en het transport.

We stappen ook niet af van fossiele brandstofconvertors, maar voegen er juist toe: elk jaar komen er meer dan duizend nieuwe straalvliegtuigen (waarvoor kerosine nodig is), honderden gigantische containerschepen (die diesel en zware stookolie verbranden) en tientallen nieuwe grote hoogovens (die worden gestookt met cokes, kolenstof en aardgas) en roterende cementovens (die op elke zware brandstof van lage kwaliteit draaien) bij. Voor geen van deze brandstoffen bestaan er commerciële alternatieven zonder koolstof die op grote schaal beschikbaar en algemeen betaalbaar zijn. En, hoewel de installatie van een warmtepomp (voor 30.000 Zwitserse frank of 34.000 US dollar) voor rijke westerlingen misschien een (gesubsidieerd) koopje lijkt, is dat bedrag ongeveer tien keer het gemiddelde jaarinkomen in Nigeria. Daardoor is deze optie volstrekt irrelevant voor miljarden mensen in subtropische en tropische klimaten met een laag inkomen, waar de vraag naar airconditioning het grootst is.

Zowel de hype rond gezondheidsgerelateerde innovaties als die rond energiegerelateerde innovaties is voorzichtig gebleven in vergelijking met de overdreven beweringen over artificiële intelligentie – met name die van de afgelopen 25 jaar door Ray Kurzweil, een Amerikaanse computerwetenschapper, uitvinder en voormalig directeur engineering bij Google. In 2005 beweerde hij dat de singulariteit, oftewel het moment waarop "machine-intelligentie de menselijke intelligentie zal overtreffen, wat zal leiden tot De Singulariteit – een technologische verandering die zo snel en ingrijpend is dat deze een breuk in de geschiedenis van de mensheid betekent" dichtbij is. In zijn laatste boek, gepubliceerd in juni 2024, stelt hij dat dit moment “dichterbij” is (uiterlijk in 2045) en voorspelt hij dat de samensmelting van biologische en niet-biologische intelligentie zal leiden tot onsterfelijke, op software gebaseerde mensen "en ultrahoge niveaus van intelligentie die zich met de snelheid van het licht door het universum verspreiden."

Kurzweil is van mening dat, wanneer AI "ons volledige controle geeft over de celbiologie", de jaarlijkse stijging van de levensverwachting sterk zal versnellen en dat "voor mensen die gezond leven en nieuwe therapieën gebruiken, dit zal gebeuren tussen 2029 en 2035 – op dat moment zal veroudering hun jaarlijkse kans om te sterven niet meer vergroten." Dus nog even volhouden tot 2029, en dan krijg je het eeuwige leven op een door AI beheerste aarde! Toegegeven, de meeste van de overvloedige berichten over AI in de media, hoe overdreven ook, gaan niet zo ver als de onstuitbare beweringen van Kurzweil, maar komen toch nog steeds zeer dicht in de buurt van een supernaïeve hype. 

Afb. 1 - Koolstofbelasting
Totale toename van energiegerelateerde CO2-emissies, Gt, 1900-2023 

Bron: IEA 

Wanneer Marc Andreessen, algemeen partner van een toonaangevende Amerikaanse durfkapitaalonderneming, zegt dat "AI de wereld zal redden" en dat het "alles wat ons dierbaar is kan verbeteren", bedoelt hij dat dan ook echt, of geldt deze hyperbolische bewering alleen voor informatiebeheer? Als het eerste het geval is, dan raad ik lezers aan om zelf een korte lijst op te stellen van dergelijke "reddingsmaatregelen" en "dierbare zaken" en zich af te vragen wat AI over vijf of tien jaar voor hen zal doen. Op mijn lijst, die is samengesteld op basis van het algemene potentieel om levens te redden, staan onder meer de volledige uitbanning van kernwapens, de economische ontwikkeling van Afrika en het einde van ondervoeding. Ik zie niet in dat de veelgeprezen grote taalmodellen (LLM's) en generatieve AI (Gen AI) fundamentele veranderingen in de samenleving, criminaliteit of politiek zullen teweegbrengen. En als dat niet het geval is, wat is dan dat "alles wat ons dierbaar is" dat AI voor ons zal doen? Gepersonaliseerde afwijzingsbrieven schrijven of cartoons tekenen in de stijl van Picasso?

De afgelopen 150 jaar waren een tijdperk van ongekende wetenschappelijke vooruitgang en technische uitvindingen, maar een kritische blik leert ons dat het tempo daarvan over het algemeen niet is versneld. De rekenkracht vormt hierop de belangrijkste uitzondering, met de overgang van vacuümbuizen naar halfgeleiders (midden jaren 1950), vervolgens naar geïntegreerde circuits (vanaf eind jaren 1950) en microprocessoren (vanaf 1971), waarvan de enorme prestaties extreme vormen van supercomputers en draagbare apparaten mogelijk hebben gemaakt. Maar de fysieke (werkelijk existentiële) fundamenten van de moderne beschaving hebben de afgelopen 50 jaar geen vergelijkbare radicale veranderingen ondergaan.

We wekken het grootste deel van onze elektriciteit op met grote stoomturbogeneratoren, produceren primair staal in hoogovens en basische zuurstofovens, verwerken cement in draaiovens, drijven intercontinentale vluchten aan met gasturbines en laat sneltreinen rijden met elektromotoren en grote schepen met enorme dieselmotoren. We behalen hoge oogstopbrengsten door kunstmest te gebruiken en blijven nieuwe toepassingen vinden voor kunststoffen op basis van koolwaterstoffen. De wereld van 2024 is slechts een versie van de wereld van 1974. Wat in al deze gevallen is veranderd, zijn de incrementele verbeteringen in efficiëntie en prestaties, en dus de kosten en milieubelasting van deze fundamentele activiteiten. Dit zijn de meest ingrijpende innovaties geweest. Dankzij deze innovaties hebben we minder energie nodig per eenheid product of dienst, waardoor ze betaalbaarder en acceptabeler zijn geworden, en hebben ze veel levens verbeterd door betere voeding, betere huisvesting en hogere inkomens. Denk daaraan bij de volgende onkritische bewering over de nieuwste transformatieve, baanbrekende, wereldveranderende innovatie. 

Marketing Communication
The information and data presented in this document are not to be considered as an offer or solicitation to buy, sell or subscribe to any securities or financial instruments or services. The information used in the preparation of this document is based upon sources believed to be reliable, but no representation or warranty is given as to the accuracy or completeness of those sources. Information, opinions and estimates contained in this document reflect a judgment at the original date of publication and are subject to change without notice. This material does not contain sufficient information to support an investment decision and it should not be relied upon by you in evaluating the merits of investing in any products or services offered or distributed by Pictet Asset Management. Pictet Asset Management has not ensured the suitability of the securities mentioned in this document for any specific investor, and it should not be relied upon as a substitute for independent judgment; investors are advised to determine the suitability of the investment based on their financial knowledge, experience, goals and situation, or to seek specific advice from an industry professional before making any investment decisions. Investors should read the prospectus or offering memorandum before investing in any Pictet managed funds. Tax treatment depends on the individual circumstances of each investor and may be subject to change in the future. Past performance is not a guide to future performance.  The value of investments and the income from them can fall as well as rise and is not guaranteed. Investors may not get back the amount originally invested.