Je verzekert je huis niet door elke maand te hopen dat er niets misgaat. Je sluit een verzekering af en betaalt premie, omdat je weet: risico’s zijn onvermijdelijk, en als het misgaat, moet er geld zijn.
In Europa wachten we tot er iets misgaat, schrijft Triodos-hoofdeconoom Hans Stegeman. Terwijl de noodzaak groeit om samen te investeren in veiligheid, digitale infrastructuur en klimaatbestendigheid, blijft de Europese Unie pappen en nathouden met tijdelijke uitzonderingen en ad-hocmaatregelen.
De Europese begroting blijft daardoor een anachronisme: ongeveer een derde gaat nog steeds naar landbouwsubsidies uit de vorige eeuw, terwijl de fundamentele uitdagingen van nu — veiligheid, energiezekerheid, digitale soevereiniteit — ondergefinancierd blijven.
Gezamenlijke belangen
Wanneer erkennen we dat Europa nieuwe publieke belangen heeft en dus ook een nieuwe, democratisch gelegitimeerde manier om ze te financieren moet hebben?
Gezamenlijke uitgaven voor publieke vraagstukken die beter op Europees niveau kunnen worden gerealiseerd en gefinancierd, omdat per lidstaat regelen niet kan of gewoon omdat samen goedkoper is. Veiligheid voldoet aan beide criteria, energie- en grondstofzekerheid is vooral efficiënter om samen op te pakken. Specialisatie en samenwerking tussen landen zijn nodig om een circulaire economie en energieonafhankelijkheid op te bouwen.
Het verleden, niet de toekomst
Toch krijgen deze essentiële belangen slechts een fractie van de Europese begroting, die al klein is vergeleken bij wat landen individueel uitgeven. Dit wordt hoog en breed erkend, onder andere in het Draghi-rapport en door de Europese Commissie zelf, maar het heeft niet geleid tot een nieuwe begrotingsstructuur. De Europese begroting financiert nog steeds vooral het verleden, niet de toekomst.
Als we dan eindelijk afspreken wat structureel op Europees niveau moet gebeuren, is het logisch om ook structureel naar de inkomsten te kijken. Wie serieus werk wil maken van een toekomstbestendig Europa, ontkomt niet aan een fundamentele herziening van de inkomstenkant. Ideeën zijn er al jaren: een digitale belasting, financiëletransactietaks, geharmoniseerde vennootschapsbelasting. Dat zou niet alleen zorgen voor stabielere en eerlijkere financiering, maar ook de druk op nationale begrotingen verlichten en investeringen in Europese publieke goederen transparanter maken. En ja, wie daar niet aan wil, kiest voor de enige andere optie: hogere afdrachten van landen aan Europa. Een keuze waar zelfs de meest eurogezinde regeringen de handen electoraal niet voor op elkaar krijgen.
Europese schulden
Maar, zo zult u denken: waar zijn de veelbesproken eurobonds gebleven? Er is iets voor te zeggen om bepaalde tijdelijke uitgaven via gezamenlijke schuldfinanciering te regelen, zoals tijdens corona of voor een eenmalige investeringsgolf in defensie. Maar structurele uitgaven financieren via schuld is een ander verhaal. Niemand zit te wachten op financiële markten die weer in paniek raken over Europese schulden — paniek die, zoals bekend, dom beleid oplevert. Het belangrijkste tegenargument is dat de uitdagingen waar we voor staan helemaal niet vragen om meer geld, maar juist om scherpe prioriteiten. Schuld is daarom niet het geijkte instrument.
De discussie over defensie-uitgaven — ReArm Europe in Brussels jargon — focust nu vooral op het oprekken van nationale begrotingsregels en gedeeltelijk gezamenlijke financiering. Te weinig gaat het over een gezamenlijk plan voor de besteding van dit geld. En, net zo belangrijk: elke nieuwe tijdelijke leningsconstructie zonder duidelijke democratische basis holt het vertrouwen in de EU verder uit. Want waarom wel € 800 mrd voor defensie, en niet voor de energietransitie?
Technocratisch gefröbel
Terwijl Europa méér integratie nodig heeft om overeind te blijven in de geopolitieke storm, dreigt het zijn legitimiteit te verliezen door te blijven kiezen voor technocratisch gefröbel.
Wat dreigt is een halfslachtige discussie uit angst voor electorale repercussies en boze boeren, die eindigt in meer schuldfinanciering en dus meer democratische erosie en financiële instabiliteit. De geopolitieke realiteit vraagt om méér Europese uitgaven, ja — maar vooral om een herfundering van Europese solidariteit en democratische controle.
Dit is geen begrotingsdiscussie meer. Dit is een test voor de Europese democratie. Niet de vraag óf we samen investeren, maar of we durven het eerlijk, transparant en collectief te organiseren. Wie dat niet aandurft, laat Europa onverzekerd. En we kunnen allemaal wel bedenken hoe dat afloopt.
Deze opiniebijdrage van Hans Stegeman verscheen ook op FD.nl.
