’s Werelds belangrijkste instantie voor de bestrijding van het witwassen van geld en financiële criminaliteit heeft maandag gewaarschuwd dat de internationale markt voor hoogwaardige kunst en antiek kwetsbaar is geworden voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme.
De Financial Action Task Force (FATF) riep deelnemers en regeringen op hun inspanningen ter bestrijding van illegale financiering op te voeren.
Terwijl financiële instellingen de afgelopen jaren te maken hebben gekregen met steeds strengere eisen, stijgende nalevingskosten en hoge boetes, die in sommige gevallen oplopen tot honderden miljoenen euro's, heeft de kunst- en antiekhandel weinig gedaan om misbruik door criminelen te voorkomen.
Volgens een 60 bladzijden tellend verslag dat maandag door de FATF is gepubliceerd, trekt de markt voor kunst, antiquiteiten en andere culturele voorwerpen criminelen, georganiseerde misdaadgroepen en terroristen aan om de opbrengsten van misdrijven wit te wassen en hun activiteiten te financieren.
Geschiedenis van privacy
‘Criminelen proberen gebruik te maken van de privacygeschiedenis van de sector en het gebruik van tussenpersonen van derden, terwijl terroristische groeperingen cultuurgoederen uit gebieden waar zij actief zijn, kunnen gebruiken om hun activiteiten te financieren’, aldus de FATF.
Hoewel de overgrote meerderheid van de marktdeelnemers geen band heeft met illegale activiteiten, waarschuwde de FAG dat ‘er risico's verbonden zijn aan deze markten en dat veel rechtsgebieden zich onvoldoende bewust zijn van deze risico's’.
Professionals op de kunstmarkt hebben ‘ontoereikende of helemaal geen maatregelen’ genomen om hun klanten te identificeren en te verifiëren en bij financiële inlichtingeneenheden wordt ‘een laag aantal meldingen van verdachte transacties’ ingediend.
Illegale middelen die via deze markten worden witgewassen zijn afkomstig van misdrijven die de samenleving aanzienlijke schade berokkenen, zoals corruptie, drugshandel en financiële misdrijven, aldus de FATF.
De handel in kunst, antiquiteiten en andere culturele voorwerpen is een miljardenindustrie, aldus de FAG. ‘Het is een sector waar individuele voorwerpen hoge prijzen kunnen opbrengen en waar een cultuur heerst van privacy en discretie met betrekking tot de identiteit van kopers en verkopers’, aldus de FAG.
Wereldwijde kunstverkoop stijgt met bijna 30% in 2021
Volgens een rapport uit 2022 van UBS Wealth Management over de wereldwijde kunstmarkt bedroeg de verkoop in 2021 zo'n 65,1 miljard dollar, een stijging van bijna 30 procent na een Covid-19 geïnspireerde krimp een jaar eerder. Hoewel de verkoop gedurende het jaar op vele niveaus sterk was, waren enkele van de grootste waardestijgingen in het topsegment van de markt, waarbij de uitgaven van vermogende verzamelaars het herstel van de markt in de hand hebben gewerkt.
Het Internationaal Monetair Fonds schatte de waarde van de legale internationale kunstmarkt in een rapport van 2019 op ongeveer 67 miljard dollar. Het VN-Bureau voor drugs- en misdaadbestrijding schatte in 2019 dat de ondergrondse kunstmarkt, die diefstallen, vervalsingen, illegale invoer en georganiseerde plunderingen omvat, jaarlijks maar liefst zes miljard dollar kan opbrengen. Het deel dat wordt toegeschreven aan het witwassen van geld en andere financiële misdrijven ligt in de orde van grootte van drie miljard dollar.
Volgens de FATF ontbreekt het deze markt ook aan onderzoeksmiddelen en deskundigheid, en ondervindt zij moeilijkheden bij het verrichten van grensoverschrijdende onderzoeken. België, Nederland en Luxemburg behoren tot de tientallen landen die in het verslag specifiek worden genoemd.
De FATF, die in 1989 is opgericht als initiatief van de zeven grootste industrielanden, onderzoekt hoe geld wordt witgewassen en terrorisme wordt gefinancierd, bevordert wereldwijde normen om de risico's te beperken en beoordeelt of landen doeltreffende maatregelen nemen.
Good practices
De FATF onderstreepte dat regeringen prioriteit moeten geven aan de rol van kunstmarkten bij het witwassen van geld en zei dat "sommige landen" regelgevende maatregelen hebben genomen om de vastgestelde risico's te beperken. Ook de oprichting van gespecialiseerde eenheden en opleidingsprogramma's voor onderzoek naar de markten voor kunst, antiquiteiten en culturele voorwerpen, de ontwikkeling van relevante databanken en de bevordering van samenwerking met deskundigen en archeologen om culturele voorwerpen te helpen opsporen, identificeren, onderzoeken en repatriëren, worden als goede praktijken beschouwd.
"Het is voor rechtsgebieden en ondernemingen van vitaal belang om de specifieke risico's die verbonden zijn aan verschillende cultuurgoederen en marktdeelnemers correct te identificeren en te begrijpen", aldus de FATF, die opmerkt dat kunsthandelaren, adviseurs, veilinghuizen en opslagfaciliteiten allemaal met uiteenlopende risico's worden geconfronteerd.
Zowel in de VS als in de EU zijn kunsthandelaars de afgelopen jaren steeds meer onder het toepassingsgebied van het AML-rechtskader komen te vallen. Sinds januari 2021 vallen kunsthandelaren in de VS onder de Bank Secrecy Act, terwijl de 5e AML-richtlijn van de EU de KYC-vereisten ook heeft uitgebreid tot "deelnemers aan de kunstmarkt".
Benelux-kunstmarkt niet immuun voor AML-kwesties
België, Nederland en Luxemburg worden herhaaldelijk genoemd bij de 40 casestudies over kunst en witwassen die in het FATF-verslag worden beschreven. België behoort ook tot de 27 jurisdicties en internationale instanties die vertegenwoordigd zijn in het FAG-projectteam dat de studie heeft opgesteld.
Belgische bankrekening
Een Belgische zaak heeft betrekking op de financiële activiteiten van de heer X, een buitenlandse zakenman die in België woont. De heer X was reeds bekend bij de nationale rechtshandhavingsinstanties wegens witwasactiviteiten in het verleden en wegens banden met georganiseerde criminele groepen. Uit onderzoek naar de heer X bleek dat hij de voorzitter en vermeende sponsor was van een organisatie zonder winstoogmerk. De Belgische bankrekening van deze organisatie ontving overschrijvingen van rekeningen in offshorecentra en van een vennootschap die eigendom was van de heer X en gevestigd was in een Oost-Europees rechtsgebied. De ontvangen fondsen werden hoofdzakelijk gebruikt om kunstwerken aan te kopen via verschillende offshore vennootschappen en natuurlijke personen. Naar verluidt waren alle of een deel van de investeringen van de heer X in kunstwerken opbrengsten van illegale activiteiten in verband met de georganiseerde misdaad.
Vervalste documenten
Een andere Belgische zaak betrof een antiquair in België die een Italiaanse antiek te koop aanbood die in 2011 in Rome van een particulier was gestolen. Uit het onderzoek van de Algemene Directie Economische Inspectie onder leiding van het parket van Brussel bleek dat een Italiaanse onderdaan onder een valse naam het betrokken voorwerp bij de antiquair had gedeponeerd, samen met drie andere voorwerpen, waaronder twee vervalste voorwerpen en een stuk dat uit de Italiaanse regio Apulië was geroofd. Elk object ging vergezeld van vervalste herkomstdocumenten. De handelaar bood ook acht andere in Italië geroofde voorwerpen te koop aan, waaronder Grieks-Romeinse kratervazen en Siciliaanse beelden. Gesteld kan worden dat de antiquair door zijn nalatigheid bij de verificatie van de herkomst van de verkochte voorwerpen als ontvanger van illegale voorwerpen is opgetreden.
Drugshandelaren die kunst verhandelen
Autoriteiten in Italië, Spanje en Nederland voerden, met steun van Eurojust, een operatie uit tegen een groot drugshandelnetwerk dat de kunsthandel in Nederland zou hebben gebruikt om de winsten van zijn illegale activiteiten wit te wassen. Tijdens de actie werden in totaal 47 locaties doorzocht, waaronder een kunstgalerie in Amsterdam. De zaak loopt nog.
Luxemburgse rekeningen
Een door Frankrijk gemelde zaak betreft de heer X, een kunstverzamelaar die directeur is van verschillende ondernemingen in Frankrijk. De zaak betreft de overdracht van fondsen tussen rechtspersonen en rekeningen in verschillende jurisdicties (Frankrijk, Luxemburg, Zwitserland) en de uiteindelijke aankoop van kunstwerken die bestemd lijken te zijn voor de heer X. Er zijn nog meer aankopen van soortgelijke aard gedaan waarbij een twijfelachtig verband bestaat tussen de aankopen en de vennootschapsvorm van de betrokken vennootschappen. De zaak laat zien hoe ongebruikelijke grensoverschrijdende geldstromen de vraag doen rijzen naar het mogelijke plegen van misbruik van vennootschapsgoederen, belastingfraude en het witwassen van de opbrengsten van deze misdrijven.
