In de stad waarin ik woon, Den Haag, en dat zal in de andere grote steden niet anders zijn, zie ik overal mensen rondfietsen die voor een of andere bezorgdienst boodschappen of maaltijden aan het bezorgen zijn. Het is de afgelopen jaren blijkbaar als een enorme groeimarkt gezien.
Drie jaar geleden schreef de FNV al dat het om 10.000 werkenden ging. Inmiddels zullen het er nog flink meer zijn, vrees ik. Waarom zeg ik “vrees ik”? Wel, terwijl dit allemaal aan de gang is, is de Nederlandse arbeidsmarkt ongekend krap. Het vorige kwartaal werd afgesloten met een totaal van ruim 450.000 openstaande vacatures.
Er moeten minder treinen rijden, sommige restaurants zijn delen van de week gesloten, overal hangen affiches met personeel gezocht. En dus is mijn vraag: is het voor de Nederlandse economie nu echt productief dat al deze vaak jonge mensen de hele dag, of een deel van de dag, op de fiets zitten om maaltijden en boodschappen te bezorgen?
Ik geloof er niets van. Laat ik daar als leek op het gebied van investeren eens iets van vinden. Wat mij betreft kijken we toch naar een heel raar bedrijfsmodel. Voor heel veel mensen zal het vrij duidelijk zijn dat het binnen een kwartier bezorgen van een pakje boter, een fles wijn en/of een zak chips nooit rendabel te maken is.
Dat klanten van dit soort diensten gretig gebruik maken, bewijst niet het succes van dit bedrijfsmodel. Zij betalen de echte rekening niet. De verliezen worden allemaal dichtgelopen door investeerders. Investeerders die blijkbaar een groeimarkt zien en denken dat ze daarbij moeten zitten. De wereld is immers aan het veranderen. Oude bedrijfstakken gaan verdwijnen, en er komen hele nieuwe voor in de plaats. Natuurlijk wil je daarbij horen, en je kansen pakken. Maar het vermogen om daar selectief in te zijn is blijkbaar niet heel erg sterk ontwikkeld. Dat is om twee redenen erg spijtig.
Vastzittend institutioneel kapitaal
In de eerste plaats wordt al jarenlang geconstateerd dat op de Nederlandse kapitaalmarkt heel weinig venture capital beschikbaar is. Het zit niet in de Nederlandse cultuur om buiten het eigen kringetje innovatief te investeren, en het vele institutionele kapitaal dat vastzit in pensioenfondsen en verzekeraars wordt ook of helemaal niet, of maar voor een minimaal deel ingezet als venture capital.
Dat maakt in de praktijk dat veel start-ups niet aan opschaling toe kunnen komen, of moeten uitwijken naar buitenlandse geïnteresseerden. Daarmee wordt de innovatiekracht van Nederland onderbenut, blijven oude bedrijfsmodellen te lang in de lucht, en staat de arbeidsproductiviteit in Nederland al jaren zo goed als stil.
De grote Nederlandse pensioenfondsen ondernemen af en toe een poging tot durfinvesteringen, maar investeren blijkbaar niet in de benodigde infrastructuur en capaciteit om tot een succesvolle selectiviteit te kunnen komen, en komen dus ook niet verder. De Nederlandse overheid onderneemt af en toe ook een poging. De Regionale ontwikkelingsmaatschappijen zijn hier al decennialang een uiting van, en eigenlijk een uiting van de armoede van het kapitaallandschap.
Invest-NL is een recentere poging, die tot nu toe niet veel heeft opgeleverd, en waarbij het ingezette volume aan kapitaal al meteen laat zien hoe karig de werkelijke inzet is. Het Nationaal groeifonds is al tien keer zo ruim opgezet, en concurreert op condities Invest-NL er moeiteloos uit. Ook de overheid worstelt met het gebrek aan een infrastructuur en cultuur om een selectiviteit te ontwikkelen om op een productieve manier durfinvesteringen aan te gaan.
Improductief durfinvesteren
En dan mijn tweede punt: de investeringen in verlieslijdende bezorgdiensten is een heel improductieve manier van durfinvesteren. Met alle bezorgdiensten wordt heel veel arbeidspotentieel verspild. Het huidige afromen van de toch al heel krappe arbeidsmarkt zal zeker niet duurzaam blijken, en de eerste ontslagrondes zijn inmiddels aangekondigd, maar daarmee zijn al veel jonge mensen van een productiever spoor afgehaald en hebben ze een achterstand opgelopen om op een beter spoor te belanden.
Dat kunnen we ons in de huidige Nederlands arbeidsmarkt echt niet permitteren. Vandaar mijn oproep in de titel. Durfinvesteringen zijn fantastisch, maar probeer in de selectiviteit van deze investeringen mee te wegen wat de mogelijkheden en wenselijkheden zijn van een duurzame inzet van het potentieel van de Nederlandse arbeidsmarkt.
Bernard ter Haar heeft als topambtenaar gewerkt op de ministeries van Financiën en SZW. Op dit moment is hij werkzaam bij ABDTopconsult van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Ter Haar schrijft maandelijks voor Investment Officer over de relatie tussen overheid en markt.
